De Vrouw die Nederland de ananas bracht

In de vroege ochtend van 29 oktober 1629 werd in het Duitse Emmerich een meisje geboren dat later een onuitwisbare indruk zou achterlaten op het gebied van de botanie: Agneta Block, vaak liefkozend Agnes genoemd. Als dochter van een rijke lakenhandelaar en opgegroeid in een welvarende doopsgezinde familie, leek haar toekomst veilig, maar misschien wat voorspelbaar. Niets was echter minder waar.

Agnes’ vader, Arend Block, stierf toen ze nog maar zes jaar oud was. Haar moeder volgde enkele jaren later. Waarschijnlijk verhuisde ze daarom vanuit Duitsland naar Amsterdam, waar ze opgevangen werd door haar Nederlandse oom David Rutgers en diens vrouw Susanna de Flines. In Amsterdam ontdekte ze al op jonge leeftijd haar liefde voor de natuur en kunst. Agnes was een braaf meisje dat volgens de beroemde dichter Joost van den Vondel ‘zonder wulps vermaak’ was en liever boeken las dan deelnam aan de gebruikelijke frivoliteiten van haar tijd. Dit serieuze meisje zou uitgroeien tot een van de meest invloedrijke vrouwen in de geschiedenis van de Nederlandse tuinkunst en botanie.

De Vriendschap met Vondel

Het was ook Vondel, die in dezelfde straat woonde als haar eerste echtgenoot Hans de Wolff, een neef van de beroemde dichter. Hun vriendschap duurde bijna twee decennia en Vondel was met regelmaat te gast was in het huis van Agnes en haar man. De dichter schreef vele gedichten voor haar, waarin hij haar passie voor studie, tekenen, schilderen en boetseren prees. In een van zijn werken uit 1668 beschrijft hij hoe Agnes haar dagen vult met het schetsen van bloemen en planten, een hint naar haar latere grootse projecten.

Vijverhof: Een paradijs aan de Vecht

Na het overlijden van Hans de Wolff in 1670, kocht Agnes een hofstede aan de rivier de Vecht, een idyllische plek waar zij de rest van haar leven zou doorbrengen. Hier liet zij de buitenplaats Vijverhof aanleggen, een waar paradijs van bloeiende tuinen, sierlijke vijvers en exotische planten. Het was op deze plek dat Agnes zich volledig onderdompelde in haar passie voor de botanie. Ze verwierf zeldzame planten van over de hele wereld, van het verre Oosten tot Amerika, en bouwde een netwerk van botanisten om zich heen, waarmee ze haar kennis en planten uitwisselde.

Eerste ananas in Nederland

Wat Vijverhof echter werkelijk bijzonder maakte, was niet alleen de verzameling planten, maar ook het feit dat Agnes erin slaagde iets buitengewoons te kweken: de eerste vruchtdragende ananasplant in de Republiek der Nederlanden. De ananas, een exotische vrucht die symbool stond voor rijkdom en status, werd een trots symbool van haar succes. Twee keer liet zij zich zelfs portretteren met de vrucht in de hand, als teken van haar triomf over de natuur.

Kunst en wetenschap hand in hand

Agnes was niet zomaar een tuinierster. Haar aanpak was wetenschappelijk, haar ambitie grenzeloos. Ze bezat een uitgebreide bibliotheek vol wetenschappelijke werken en liet haar planten en dieren gedetailleerd vastleggen door de beste kunstenaars van haar tijd. Onder hen waren grootheden als Maria Sibylla Merian en Herman Saftleven, die de honderden zeldzame soorten op Vijverhof nauwgezet in aquarellen vereeuwigden. Deze tekeningen werden gekoesterd en zorgvuldig gedocumenteerd, een wetenschappelijke schat die generaties zou overleven.

Wetenschap en natuur

Hoewel Agnes Block kinderloos stierf in 1704, bleef haar nalatenschap voortleven. Vijverhof, ooit een bruisend centrum van botanische experimenten en kunst, verdween in de loop van de 18de eeuw, maar haar invloed op de botanie en tuinbouw was blijvend. Ze was een ware pionier, een vrouw die de grenzen van wat mogelijk werd geacht verlegde, niet alleen in haar tuin, maar ook in de wetenschappelijke wereld. Haar aquarellen en portretten, waarin ze zichzelf omringd door de natuur en haar geliefde ananas liet afbeelden, herinneren aan een tijd waarin kunst, wetenschap en natuur samenkwamen in de handen van deze uitzonderlijke vrouw.

Agnes Block mag dan vandaag de dag niet zo bekend zijn als sommige van haar tijdgenoten, maar haar passie en vastberadenheid hebben haar naam vereeuwigd in de annalen van de Nederlandse botanische geschiedenis. Dankzij haar gedrevenheid om de geheimen van de natuur te ontsluieren, konden haar tijdgenoten genieten van de allereerste ananas, een vrucht die symbool stond voor haar levenslange toewijding aan de schoonheid van de natuur.