Vraag een kind om een kasteel te tekenen en je krijgt iets wat lijkt op Kasteel de Haar: torentjes, dikke bakstenen muren en rood wit geverfde luiken. Dit is het beeld uit de sprookjes van Grimm, dat later door Disney nog steviger in het collectieve geheugen is geprent. In de 19de eeuw was architect Pierre Cuypers dé aangewezen man om de kasteelruïne die De Haar was om te toveren in een even comfortabel als sprookjesachtig kasteel.
Zuylen, Haarzuilens, Zuylestein? Hoe zit dat?
Het kan nog weleens verwarrend zijn, want in de provincie Utrecht zijn drie landgoederen met het woord ‘zuylen’ in de naam. Soms staan bezoekers voor de poort van Slot Zuylen terwijl ze dachten bij kasteel De Haar in Haarzuilens gearriveerd te zijn, of andersom. Gelukkig liggen deze kastelen liggen op korte afstand van elkaar, dus de vergissing is snel te herstellen. Iets verder weg, aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug, vind je nog Landgoed Zuylestein, weer met dat ‘zuylen’ in de naam. Hoe zit dat precies?
Het is geen toeval dat de drie landgoederen allemaal iets met ‘zuylen’ hebben, want ze waren alle drie ooit in bezit van de familie Van Zuylen. Leden van deze familie kwamen in de Middeleeuwen vanuit het gebied rond Kleef naar Utrecht en verdienden geld met het droogleggen van de moerassen rond de stad. De naam Van Zuylen is een vernederlandsing van Sulen, een gebied bij Kleef waar de familie oorspronkelijk vandaan kwam. Er is weinig bekend over de eerste telgen van de familie, maar we weten dat ze talrijk en invloedrijk waren en halverwege de 15de eeuw het huis ‘Ter Haar’ (zo genoemd omdat het gebouwd was op een ‘hare’, een stroom langs de Rijn) in bezit kregen. In die tijd was De Haar alleen nog een versterkte woontoren, heel anders dan het huidige kasteel. Het ging de Van Zuylens voor de wind, want ze bezaten begin 15de eeuw ook een versterkte burcht aan de vecht, Slot Zuylen, en diverse landgoederen bij Abcoude, Natewisch bij Duurstede, Zuylenburg bij Langbroek en Zuylestein bij Leersum. Ook de waterburcht Anholt, aan de Duitse grens, behoorde een tijdje de familie toe.
Kasteel de Haar verwoest
Aan het eind van de 15de eeuw vinden we een telg van de Van Zuylens in de geschiedenisboeken. Slot Zuylen was toen al niet meer in het bezit van de familie, maar ze genoten nog steeds veel aanzien. Dirk van Zuylen was burgemeester van Utrecht en was leenheer van Kasteel de Haar. Het was de tijd van de ‘Hoekse en Kabeljauwse twisten’ en Dirk hoorde bij de Hoeken. Zijn Kabeljauwse rivaal Egbert van Wassenaar deed een mislukte poging het kasteel te bezetten en werd gevangengenomen. Maar stadhouder Joost van Lalaing liet het er niet bij zitten en bevrijdde Egbert, waarna het kasteel werd tot de grond toe werd verwoest.
Blijkbaar was alles snel weer vergeven, want Dirks zoon Steven kreeg het kasteel weer als leen en bouwde het op, waarna het in 1536 als ridderhofstad werd erkend door de Staten van Utrecht. Toch trad er weer een nieuwe periode van verval op nadat nazaat Johan van Zuylen kinderloos overleed in 1641. De storm van 1674, die ook het middenschip van de Dom in Utrecht aan gruzelementen blies, beschadigde het kasteel zo zeer, dat er niet meer dan een bouwval achterbleef.
Wederopbouw dankzij ‘nieuw geld’
Eeuwenlang was De Haar slechts een oude ruïne, een bouwvallig overblijfsel uit een lang vervlogen tijd, waarin ridders streden om de gunsten van schone jonkvrouwen. Althans, dat was het romantische beeld dat men in de 19de eeuw graag van de Middeleeuwen koesterde. In een tijd dat de industrialisatie genadeloos toesloeg en de moderne tijd haar intrede deed, verlangden velen naar de goede oude tijden.
Dat gold waarschijnlijk ook voor baron Étienne van Zuylen van Nijevelt, die in 1890 via een erfenis de oude ruïne in bezit kreeg. Geld om het kasteel op te bouwen had hij zelf niet, maar zoals zoveel adellijke heren trouwde hij een schatrijk meisje uit de nouveau riche. Zijn bruid Hélène, een vrijgevochten (lees: lesbische) telg uit het geadelde bankiersgeslacht De Rothschild, stelde hem in staat zijn droom te realiseren. Met haar miljoenen kon de baron architect Pierre Cuypers uit Roermond de opdracht geven om de ruïne om te toveren tot een even romantisch als comfortabel kasteel, waar hij zijn gasten uit de Parijse Beau monde flink mee kon imponeren.
Cuypers’ sprookjeskasteel
De metamorfose van Kasteel de Haar was een kolfje naar de hand van architect Pierre J.H. Cuypers. Deze Limburgse ontwerper had naam gemaakt met zijn uitbundig gedecoreerde historiserende gebouwen, zoals het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. Ook ontwierp hij talloze katholieke kerken en kloosters in zijn kenmerkende neogotische stijl en restaureerde hij historische bouwwerken, waarbij hij zijn fantasie niet liet beteugelen door historisch besef.
Dankzij het fortuin van Hélène speelde geld bij de wederopbouw van Kasteel de Haar geen rol. Voor de inrichting van het omliggende landgoed moest een compleet dorp worden verplaatst (het huidige Haarzuilens) en werden vanaf de Utrechtse heuvelrug zo’n 7000 volwassen bomen getransporteerd, zodat het parkbos om het kasteel direct de nodige privacy bood. Tuinarchitect Hendrik Copijn werkte hierbij samen met zijn vriend Cuypers.
Het kasteelgebouw zelf werd fantasievol herbouwd binnen de oorspronkelijke omtrek en voorzien van feeërieke torentjes met spitsen, galerijen, bijgebouwen en rijke ‘middeleeuwse’ decoraties. Alle moderne constructies van staal en beton en destijds moderne elektrische installaties werden zorgvuldig weggewerkt, zodat de bezoeker de indruk krijgt van een authentiek middeleeuws kasteel. In totaal werkte Cuypers samen met zijn zoon Joseph twintig jaar aan het gebouw, van 1892 tot 1912.
Kasteel de Haar in de 20ste eeuw
In de 20ste eeuw werd Kasteel de Haar voornamelijk gebruikt in de nazomer om gasten te ontvangen. Veel beroemdheden en filmsterren hebben zich als gast van de baron gelaafd aan de luxe van het sprookjeskasteel. Bekende namen zijn Brigitte Bardot, Yves Saint Laurent, Coco Chanel, Maria Callas, Roger Moore, Joan Collins en vele anderen.
In 2000 werd het kasteel verkocht aan Stichting Kasteel de Haar en werd Vereniging Natuurmonumenten eigenaar van het landgoed Haarzuilens. Nog steeds geldt De Haar als het meest sprookjesachtige kasteel van Nederland. Veel stellen uit de omgeving laten hier hun trouwfoto’s maken, in de verwachting dat daarmee een sprookjeshuwelijk gegarandeerd is…
1 comments
Comments are closed.