Al bijna zevenhonderd jaar staat Kasteel Helmond midden in de stad Helmond. De grootste waterburcht van Nederland is een kasteel zoals een kind het kan tekenen: vierkant en met torens op de hoeken. En met een tuin die voor iedereen toegankelijk is. Je kunt er beelden bekijken in de beeldentuin.
Macht en woongenot
Waarschijnlijk begon Lodewijk Berthout van Berlaer, heer van Helmond, met de bouw van het kasteel tussen 1325 en 1350. Omdat het een grondruil betrof met de machtige hertog van Brabant kon leenheer Van Berlaer hier bouwen. Vanaf het begin waren gepland: de vierkante omtrek, de ronde torens op iedere hoek en de gracht. De familie toonde met dit gebouw haar macht en zorgde voor een sterk en strategisch punt voor de verde- diging van de noordoostgrens van het hertogdom Brabant. De vorm van het kasteel sloot aan bij de heersende kas- teelarchitectuur van die tijd. Bovendien zorgde de stenen behuizing voor meer woongenot van de familie Van Berlaer.
De voorloper van het kasteel was ‘t Oude Huys. Dit houten slot met een donjontoren was sterk verouderd en lag enkele honderden meters verder, in een veenmoeras in het dal van de rivier de Aa. ‘t Oude Huys was een complex van houten gebouwen.Via een houten brug liep je door de houten palissade het binnenterrein op. Het was het eerste kasteel van Helmond waarvan de bouw ongeveer rond 1170-75 startte.
Maria van Brabant
Maria van Brabant was de bekendste bewoonster van ‘t Oude Huys. Ze werd geboren in 1189 of 1190 en was de oudste dochter van hertog Hendrik I van Brabant (1165-1235). Tot aan de geboorte van de eerste zoon (Hendrik II in 1207) was Maria voorbestemd om haar vader op te volgen als hertogin. Deze toekomstige machtspositie maakte haar al op jonge leeftijd tot een begerenswaardige bruid. Door haar huwelijk met keizer Otto IV mocht ze zich zelfs keizerin noemen. Na zijn dood in 1218 huwde Maria met graaf Willem I van Holland.
Het hertogdom Brabant was een rijk domein met aanzienlijke invloed. De
hertog van Brabant was zich goed bewust van zijn machtspositie, maar streefde altijd naar meer. Hij sloot allianties en vocht mee in oorlogen, maar zijn steun was ook te koop voor geld en goederen. Dit maakte hem dikwijls tot een aantrekkelijke maar ook onvoorspelbare bondgenoot. In deze machtspolitiek speelde Maria bijna haar hele leven een belangrijke rol.
Cultureel en hoofs leven
oen Maria na de dood van haar vader de heerlijkheid Helmond kreeg, zette ze zich ook hier in voor de ontwikkeling van de stad en de omliggende gebieden. Ze nam haar intrek in ’t Oude Huys en bouwde haar vesting uit tot een centrum van cultureel en hoofs leven waar geregeld dichters en muzikanten verblijven. Maria heeft als vooraanstaand vrouwe van Helmond in cultureel opzicht veel betekend voor de stad. Ze was daarnaast een zeer religieus persoon.Veel van haar tijd ging op aan de totstandkoming van haar klooster Locus Imperatricis. Dit klooster in Binderen, niet ver van Helmond, zou tot ver na Maria’s dood in 1260 een geliefde plek blijven voor ‘reine maagden uit adellijk geslacht’. In de overlevering is er in dit verband een le- gende over haar bekend. En die gaat zo. Op een dag kwam Maria, toen ze gingt jagen met haar ridders, vast te zitten in het veen met haar paard. Ze beloofde een abdij op deze plek te stichten als ze hier weer uit zou komen. Zo geschiedde en zo kwam het klooster van Binderen tot stand, genoemd naar haar harten- kreet die ze slaakte vanuit het moeras: ‘K binder in’ (‘Ik ben erin gevallen’).
Verdedigingsburcht
De bouw van het nieuwe kasteel, die Van Berlaer dus al omstreeks 1337 in gang had gezet, duurde lang. Pas aan het eind van de zeventiende eeuw had het ongeveer de huidige vorm. Het kasteel dat oorspronkelijk diende als militaire verdedigingsburcht kwam redelijk ongeschonden door de eeuwen. Al was er wel sprake van een kort beleg (dat aanving op 26 juni 1602) tijdens de Tachtigjarige Oorlog door Maurits van Oranje. De vrouw des huizes, echtgenote van kasteelheer Adolf van Cortenbach, Philippine van Ruyschenberg was in die periode alleen op haar kasteel (haar man was een actief veldheer) en stond behoorlijk haar ‘mannetje’. Zo onderhandelde zij meerdere malen met Maurits om hem ervan te weerhouden het kasteel nog langer te belegeren. Wat haar uiteindelijk lukte. Ook vocht zij voor neutraliteit om geen problemen met de Spanjaarden te krijgen. In 1549 werd het kasteel grotendeels in de as gelegd door een brand. Het kasteel werd weer netjes opgebouwd door kasteelheer Adolf van Cortenbach.
Vier families, vier stempels
Door de tijd heen was Kasteel Helmond het voorname bezit van vier adellijke eigenaren. Zij woonden er met hun familie en personeel: de Van Berlaers, Van Cortenbachs, de Van Arbergs en de familie Wesselman van Helmond. Zij hebben ieder voor zich een eigen stempel op het kasteel gedrukt. Zo schitterde de familie Van Arberg vooral in afwezigheid en liet zij het beheer van het kasteel over aan een rentmeester.Toen de 32-jarige Albert Joseph van Arberg trouwde met Isabella Félicité van Cortenbach, was hij de nieuwe kasteelheer. Zij was toen nog maar een meisje van 9 jaar. Een heel gelukkig huwelijk was het niet. Niet alleen door het grote leeftijdsverschil, maar ook vanwege het karakter van Albert die bekend stond als een opvliegend en autoritair man. Het kasteel was inmiddels een vorstelijk woonverblijf geworden waar je mee kon pronken.Alleen warenAlbert en Isabella er bijna nooit.
Nieuwe functie
De Utrechtse muntmeester Carel Frederik Wesselman kocht het kasteel in 1781. Zeer waarschijnlijk leverde hij zo zijn bijdrage aan de kwakkelende economie in de Zuidelijke Nederlanden. De heerlijkheid Helmond (een heerlijkheid is het territorium van een landsheer) bestond uit niet alleen een kasteel maar ook uit veel grond. Wesselman verdiende geld in de handel. Ook richtte hij een weefstoffenfabriek op. Dat de Zuid-Willemsvaart direct naast het kasteel is aangelegd, is mede aan hem te danken. De nazaten van Carel I zetten zich in voor de stad. Mede hierom werd de familie in 1841 in de adelstand verheven door koning Willem II. De laatste kasteelheer, Carel Frederik IV Wesselman van Helmond, verkocht het kasteel, dat niet comfortabel meer was om in te wonen, in 1923 aan de gemeente. Een deel van de kasteeltuin werd verkocht aan textielfabrikant Vlisco. Om het kasteel geschikt te maken voor zijn nieuwe functie werd het grondig verbouwd. Zo kwamen er kasteelruimten en ramen bij en werd de binnenplaats daardoor een stuk kleiner. Sinds 1982 is het kasteel niet langer raadhuis van de stad waar de burgemeester zetelt, maar een museum.
‘Ja, ik wil’
Nu het kasteel een gemeentehuis is, kun je er trouwen.Aanvankelijk is het trouwen in het kasteel een formaliteit en vindt het echte huwelijk in trouwjurk plaats in de kerk. Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw verandert dit. De bruiloft wordt dan steeds uitbundiger en persoonlijker gevierd. Vandaag de dag is Kasteel Helmond een populaire trouwlocatie waar niet alleen getrouwd wordt maar ook de receptie plaats kan vinden. De mooiste dag van je leven is tenslotte een echt feestje!
ÉÉN MUSEUM, TWEE LOCATIES, DRIE COLLECTIES
Kasteel Helmond vormt samen met de moderne Kunsthal Helmond één gemeentelijk museum, Museum Helmond. De beide museumlo- caties liggen op circa 3 minuten lopen van elkaar, gescheiden door de Zuid-Willemsvaart. Het museum is het hele jaar door geopend en biedt zowel erfgoedliefhebbers als liefhebbers van kunst en fotografie (in de Kunsthal middels tijdelijke tentoonstellingen van internationaal bekende kunstenaars en fotografen) een interessant en leuk museumprogramma.
In Kasteel Helmond leer je aan de hand van topstukken het verhaal van de kasteelbewoners. Ook wordt het kasteel ‘omgetoverd’ tot lente-, zomer-, herfst- en winterkasteel als evenement voor families en gezinnen in de school- vakanties. Bovendien is ieder jaar in de kasteelvleugel een tijdelijke ten- toonstelling te zien die aansluit bij de geschiedenis van het kasteel.
Kasteel Helmond ligt midden in het centrum van Helmond en is gemakkelijk te bereiken. Parkeren (betaald) kan op circa 50 meter afstand van het kasteel. Vanaf NS-station Helmond is het ongeveer 10 minuten lopen.
www.kasteelhelmond.nl
