In 1920, precies honderd jaar geleden kocht Natuurmonumenten op verzoek van de erfgenamen van de Groningse industrieel Jan Evert Scholten en met steun uit de streek het Landgoed de Braak in het Drentse Paterswolde. Deze mijlpaal, was voor landschapsarchitect Els van der Laan-Meijer en historisch geograaf Michiel Purmer reden om in de geschiedenis van het landgoed te duiken. Het resultaat: een boek vol opzienbarende feiten over de historie van dit bijzondere landgoed.
Cultureel erfgoed en natuurbeheer
De aankoop van landgoed de Braak was het eerste cultuurhistorisch en landschappelijk complete landgoed dat door Natuurmonumenten werd aangekocht. De vereniging die was opgericht in 1905, ontdekte gauw dat met de aankoop van natuur ook gebouwen bij de koop waren inbegrepen. Wat in de eerste jaren bijvangst was, woningen, boerderijen en opstallen gelegen in natuurgebieden kreeg in 1920 een andere betekenis.
Op het landgoed huisde een reigerkolonie, vanuit natuuroogpunt (toen) zeker de moeite van het beschermen waard, maar de belangrijkste reden voor aankoop was de door tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) ontworpen landschapstuin. De landschapstuin van de Braak was rond 1920 een populaire cultuurhistorische bestemming die vanuit de wijde omgeving bezocht werd door tienduizenden betalende (!) bezoekers per jaar.
Inmiddels beheert Natuurmonumenten 265 boerderijen en woonhuizen, 36 kastelen en landhuizen, 21 molens, 15 forten en honderden bruggen, grenspalen, hekwerken, eendenkooien, grafheuvels en wildwallen. Ruim 500 van deze bouwwerken hebben een monumentale status.
Geschiedenis van de Braak
In 1888 kocht de succesvolle zakenman Jan Evert Scholten het landgoed van de toenmalige eigenaren. Jan Evert was zoon van de vermaarde zakenman Willem Albert (W.A.) Scholten, en telg van de familie die groot geworden was met fabrieken voor de productie van aardappelzetmeel, strokarton en suiker.
Jan Evert had een filantropische instelling en kocht het landgoed niet voor zich zelf maar met als doel het open te stellen voor publiek. Hij liet oude boerderijen en arbeidershuizen slopen en knapte het landgoed op door een deel van de oude bomen te kappen en nieuwe aan te planten. In 1889 werd het verfraaide landgoed tegen betaling opengesteld voor publiek. Een deel van de inkomsten kwam ten goede aan het W.A. Scholten kinderziekenhuis en aan de armen van Paterswolde.
Bezoekers betaalden 10 cent entree (kinderen 5 cent), en rond 1921 kwamen er jaarlijks tienduizenden bezoekers. De paardentram vanuit de stad Groningen stopte voor de poort en op het landgoed kon je varen in roeibootjes, rondrijden met een geitenkar, genieten van een uitdagende kettingbrug, het doolhof en de berceau. Het is nauwelijks meer voor te stellen, maar het landgoed was voor de wijde omgeving een recreatieve bestemming van toen bijna Efteling achtige allure.
‘Peemankeetjes’
Kiosken van de Haagse limonade en mineraalwaterfabrikant van Keeken. Dit bedrijf maakte tussen 1900 – 1908 een stromachtige groei door en plaatste kiosken in diverse steden, waaronder Den Haag en Nijmegen. In Nijmegen werden de kiosken bekend onder de naam Peeman-Keetjes. De Kiosk op de Braak lijkt na het faillissement van de fabrikant van Keeken in 1908 naar Groningen te zijn verhuisd en heeft volgens bronnen tot 1919 in de Westerhaven van de stad Groningen gestaan. Daarna verhuisde het naar Landgoed De Braak waar het tot 1964 dienst zou doen als kiosk. Vervolgens is het verkocht aan een particulier, die het in zijn tuin had staan. In 2006 is de kiosk door Natuurmonumenten teruggekocht en in oude luister hersteld. Sindsdien staat het weer op het landgoed als herinnering aan vervlogen tijden…
Boek over het Landgoed De Braak
De geschiedenis van het landgoed en veel meer wetenswaardigheden zijn te vinden in het boek Landgoed De Braak. Twee eeuwen cultuur- en natuurbeleving. Het boek is rijk geïllustreerd met historische foto’s, ansicht- en wandelkaarten.
Titel: Landgoed De Braak – twee eeuwen cultuur- en natuurbeleving.
ISBN: 9789056157265.
Auteurs: Els van der Laan-Meijer, Michiel Purmer
Bindwijze: Paperback
Pagina’s: 88
Prijs: € 17,50
Landgoed De Braak in Paterswolde bestaat uit een monumentaal parkbos met vijvers, imposante bomen en weilanden waar je vrij kunt wandelen. Lees meer over de wandelroute van Natuurmonumenten (2,5 km)
